Iပဋိပက္ခ သို့မဟုတ် ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့်ဖိနှိပ်မှုများ ဖြစ်ပွားနေသော အခြေအနေများတွင် ကိုယ်ပိုင်လက္ခဏာအမှတ်အသားများကို အသုံးပြု၍ မတူကွဲပြားမှုများကို ပုံကြီးချဲ့ကြလေ့ရှိသည်။ (မှတ်ချက်။ ပဋိပက္ခကာလအတွင်း လူမျိုး၊ အသားအရောင်၊ ကိုးကွယ်ယုံကြည်မှု၊ လိင်၊ … စသည့် မတူကွဲပြားမှုသော လက္ခဏာအမှတ်အသားများကို အသုံးချ၍ ပဋိပက္ခပိုမိုကြီးထွာလာအောင် မီးထိုးလှုံ့ဆော်သည်ဟု ဆိုလိုခြင်းဖြစ်ပါသည်။) ပဋိပက္ခကို ကျယ်ပြန့်အောင် ကူးစက်ပျံ့နှံ့စေသောသူများ သို့မဟုတ် တိုက်ခိုက်ရန်အမိန့်ပေးသောသူများသည် အကြမ်းဖက်မှုများ ဆက်လက်ကျယ်ပြန့်စွာ ဖြစ်ပွားစေရန်အတွက် ကျားမကွဲပြားမှုဆိုင်ရာ ပုံသေကားချပ်အမြင်များ (gender stereotypes) ကို (မှတ်ချက်။ gender stereotype ဆိုသည်မှာ လူမှုအသိုင်းအဝိုင်းအတွင်း ကျားနှင့်မတို့ကို သူတို့၏ လိင်အမျိုးအစားအတိုင်းပြုမူနေထိုင်၊ ဆက်ဆံရမည်ဟု သတ်မှတ်ထားသော ပုံသေကားချပ်အမြင်များ) အသုံးပြု၍ လှုံ့ဆော်ကြသည်။ ကျားမှုကွဲပြားမှုဆိုင်ရာ စံနှုန်းများနှင့် ပုံသေကားချပ်အမြင်များကြောင့် အမျိုးသားများနှင့် အမျိုးသမီးများသည် ပဋိပက္ခကို မတူကွဲပြားသော နည်းလမ်းများဖြင့် ကြုံတွေ့ကြရသည်။ အမျိုးသားများနှင့် ငယ်ရွယ်သောယောကျားလေးများသည် စစ်တပ်များအတွင်းသို့ အတင်းအဓမ္မသွပ်သွင်းရန် ပစ်မှတ်ဖြစ်လာကြသည်။
အများအားဖြင့် သတ်ဖြတ်ခြင်းများ၊ ညှဉ်းပန်းနိုပ်စက်ခြင်းနှင့် အစပျောက်ဆုံးခြင်းများ ကြုံတွေ့ရသော ကျူးလွန်ခံရသူများတွင် အမျိုးသားများက အရေအတွက်အားဖြင့် ပိုများသည်။ အမျိုးသမီးများနှင့် မိန်းကလေးငယ်များသည် အမျိုးသားများနှင့် တူညီသော ကျူးလွန်မှုပုံစံများကို ကြုံတွေ့ရနိုင်သည့်အပြင် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ ကျူးလွန်မှုများကိုလည်း ပိုမို၍လွယ်ကူစွာ ကြုံတွေ့ထိခိုက်နိုင်သူများ ဖြစ်သည်။ ပဋိပက္ခအများအပြားတွင်၊ လက်နက်များကိုင်ဆောင်ထားကြသော အမျိုးသားများက အမျိုးသမီးများနှင့် မိန်းကလေးငယ်များကို အိမ်တွင်းဝေယျာဝစ္စများကို လုပ်ကိုင်ရန်အတွက် ကျွန်အဖြစ် သွတ်သွင်းခိုင်းစေကြပြီး သူတို့၏ မုဒိန်းပြုကျင့်ခံရသူများကိုလည်း “ဇနီးမယား” အဖြစ် သိမ်းပိုက်ကြသည်။
ညှဉ်းပန်းနိုပ်စက်ခြင်းနှင့် မတရားထိန်းသိမ်းချုပ်နှောင်ခြင်းကဲ့သို့သော လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများကိုသာ ကျဉ်းမြောင်းစွာ အာရုံစိုက်ခဲ့ကြသော အစောပိုင်းကာလ အသွင်ကူးပြောင်းရေးဆိုင်ရာ တရားမျှတမှု အစီအစဉ်များသည် အမျိုးသားများ၏ အတွေ့အကြုံများကိုသာ ဦးစားပေးခဲ့ကြသည်။ အမျိုးသမီးများအပေါ် ချိုးဖောက်ကျူးလွန်မှုများကို လျှစ်လျှူရှုခဲ့ကြပြီး သူတို့၏ လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှု အတွေ့အကြုံများကို ကောင်းမွန်စွာ မှတ်တမ်းတင်ခြင်း သို့မဟုတ် ကောင်းမွန်စွာ နားလည်ခြင်းမရှိခဲ့ပါ။ ထိုဘက်လိုက်မှုများသည် ယနေ့အချိန်ကာလအထိ ဆက်လက်ဖြစ်ပွားနေသောကြောင့် အစုလိုက်အပြုံလိုက်ဖြစ်ပွားသော လူ့အခွင့်အရေးချိုးဖောက်မှုများကို အားလုံးခြုံငုံမိ၍ပြည့်စုံစွာနားလည်နိုင်ရန်အတွက် အမျိုးသမီးများ၏ အတွေ့အကြုံများကို အထူးအာရုံစိုက်အလေးထားမှု ပေးရန်အရေးကြီးပါသည်။
အလားတူပင်၊ အသွင်ကူးပြောင်းရေးဆိုင်ရာ တရားမျှတမှုယန္တရားများသည် လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခများ၏ ကျားမလိင်ကွဲပြားမှုပေါ်တွင် ထိခိုက်မှုများကို တုန့်ပြန်ရာတွင် ထိရှလွယ်မှုကိုအလေးထားဂရုပြုရန်လိုအပ်ပြီး အမျိုးသမီးများနှင့် အမျိုးသားများအနေဖြင့် အသွင်ကူးပြောင်းရေးဆိုင်ရာ တရားမျှတမှု အစီအစဉ်များကို လက်လှမ်းမှီ၍ ပါဝင်ဆောင်ရွက်နိုင်ရန်အတွက် အာမခံပေးရန် လိုအပ်ပါသည်။ ထိုမှသာလျှင် ငြိမ်းချမ်းရေးနှင့် ဒီမိုကရေစီတို့သည် ကျားမကွဲပြားမှုဆိုင်ရာ တရားမျှတမှု အခြေခံသဘောတရားစံညွှန်းများကို ထည့်သွင်းဖွဲ့စည်းသရုပ်ဖော်နိုင်မည် ဖြစ်သည်သာမက အတုယူဖွယ်ရာသာဓကများ ဖြစ်လာပါလိမ့်သည်။
အမျိုးသမီးများအပေါ် အကြမ်းဖက်မှု/ VAW
အမျိုးသမီးများအပေါ် ရုပ်ပိုင်းဆိုင်ရာ၊ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ သို့မဟုတ် စိတ်ပိုင်းဆိုင်ရာ ထိခိုက်မှု သို့မဟုတ် ဆင်းရဲဒုက္ခများ စသည်တို့ကို ဖြစ်ပွားစေသည့် အကြမ်းဖက်မှုများကို အမျိုးသမီးများအပေါ်အကြမ်းဖက်မှုများ (VAW) အဖြစ် ကုလသမဂ္ဂက အဓိပ္ပါယ်ဖွင့်ဆို သတ်မှတ်ထားပါသည်။ VAW နှင့် ဆက်နွယ်၍ သုံးစွဲလေ့ရှိသော အခြားဝေါဟာရ နှစ်ခုမှာ ကျားမကွဲပြားမှု အခြေပြုအကြမ်းဖက်မှုနှင့် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှု တို့ဖြစ်သည်။
ကျား၊မ အခြေပြု အကြမ်းဖက်မှု
ကျား-မကွဲပြားမှု အခြေပြု အကြမ်းဖက်မှုသည် လူတစ်ဦး၏ ကျားမကွဲပြားမှု (လိင်) အပေါ် အခြေခံသည့် အကြမ်းဖက်မှုဖြစ်သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ မိသားစုအတွင်းနှင့် လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း လူတစ်ဦးမှ ပါဝင်သင့်သည့် အခန်းကဏ္ဍများနှင့်ပတ်သက်၍ လူမှုရေးနှင့် ယဉ်ကျေးမှုဆိုင်ရာ သတ်မှတ်မျော်လင့်ချက်များအပေါ် အခြေခံသည်။ ကျား-မကွဲပြားမှု အခြေပြု အကြမ်းဖက်မှုများသည် လူ့အဖွဲ့အစည်းအတွင်း နိမ့်ကျသော အခန်းကဏ္ဍမှ ပါဝင်သူများအပေါ် အကြမ်းဖက်မှုများ ကျူးလွန်ကြရန် အမိန့်ပေးညွှန်ကြားခြင်းဖြင့် မညီမျှသော အာဏာဆက်ဆံရေးများကို အားဖြည့်ပေးလေ့ရှိသည်။
လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှု
လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုသည် လူတစ်ဦးချင်းစီကို သူတို့၏ ဇီဝ(ကိုယ်ခန္ဓာ)လိင်အပေါ်တွင် အခြေခံ၍ ပစ်မှတ်ထားခြင်း ဖြစ်သည်။ ဆိုလိုသည်မှာ လူတစ်ဦး၏ လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာလက္ခဏာကို ပစ်မှတ်ထား အကြမ်းဖက်မှု နှင့်/သို့မဟုတ် လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ နည်းလမ်းဖြင့် ကျူးလွန်သော အကြမ်းဖက်မှု ဖြစ်သည်။ ထိုအကြမ်းဖက်မှုများတွင် မုဒိမ်းမှု၊ မုဒိမ်းကျင့်ရန် ကြိုးပမ်းမှု၊ လိင်ကျွန်ပြုမှု၊ လူတစ်ဦးချင်းစီကို ကိုယ်လုံးတီးဖြစ်အောင် အတင်းအဓမ္မ အဝတ်များချွတ်ခိုင်းခြင်း သို့မဟုတ် အတင်းအဓမ္မ လိင်ဆက်ဆံခိုင်းခြင်းတို့ ပါဝင်သည်။ ခင်ပွန်း သို့မဟုတ် အခြားမိသားစုဝင်များအပါအဝင် မည်သူမဆို လိင်ပိုင်းဆိုင်ရာ အကြမ်းဖက်မှုကို ကျူးလွန်နိုင်သည်။